شفق قطبی روسیه یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی کره زمین است؛ نوری رقصان که آسمان شب را در رنگ‌های سبز، بنفش و آبی روشن می‌کند. روسیه به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین کشورهای جهان و با وسعتی در عرض‌های جغرافیایی شمالی، یکی از بهترین مکان‌ها برای تماشای این پدیده خارق‌العاده به شمار می‌آید. در این مقاله، با معرفی شهرهای مناسب برای دیدن شفق قطبی، زمان ایده‌آل سفر و توصیه‌های کاربردی برای مشاهده‌ی این پدیده، همراه شما خواهیم بود.
معرفی پدیده شفق قطبی
شفق قطبی (Aurora Borealis) پدیده‌ای نوری است که در اثر برخورد ذرات باردار خورشیدی با میدان مغناطیسی زمین ایجاد می‌شود. این ذرات پس از ورود به جو زمین، با مولکول‌های اکسیژن و نیتروژن برخورد کرده و انرژی آزادشده به‌صورت نورهای رنگی در آسمان ظاهر می‌شود.
این نورها معمولاً در نواحی نزدیک به قطب شمال و جنوب زمین قابل رؤیت‌اند، زیرا میدان مغناطیسی زمین ذرات خورشیدی را به سمت این مناطق هدایت می‌کند. در نیم‌کره شمالی، این پدیده با نام «Aurora Borealis» و در نیم‌کره جنوبی با عنوان «Aurora Australis» شناخته می‌شود.
چرا روسیه برای تماشای شفق قطبی ایده‌آل است؟
روسیه بخش قابل‌توجهی از سرزمین خود را در محدوده‌ی شمال مدار قطب شمال دارد. شهرهایی مانند مورمانسک، ناریان‌مار، وورکوتا و سالخارد دقیقاً در عرض‌های بالای جغرافیایی قرار دارند و به‌دلیل فاصله از آلودگی نوری، شرایط بسیار مناسبی برای تماشای شفق قطبی فراهم می‌کنند.
روسیه مقصدی استثنایی برای مشاهده‌ی شفق قطبی است، اما برخی مناطق به‌دلیل موقعیت جغرافیایی، آب‌وهوا و دسترسی آسان، گزینه‌های بهتری محسوب می‌شوند. در ادامه با مشهورترین و مناسب‌ترین شهرها آشنا می‌شوید.
مورمانسک (Murmansk)؛ محبوب‌ترین مقصد برای دیدن شفق قطبی
شفق قطبی مورمانسک در شمال غرب روسیه و بر روی شبه‌جزیره‌ی کولا واقع شده است. این شهر بزرگ‌ترین شهر جهان در بالای مدار قطب شمال است و یکی از بهترین نقاط دنیا برای دیدن شفق قطبی به‌شمار می‌رود. در مورمانسک، حتی با شاخص فعالیت مغناطیسی پایین (KP=2) نیز می‌توان شفق قطبی را دید. با این حال، برای تماشای واضح‌تر، توصیه می‌شود از محدوده‌ی شهری خارج شوید، زیرا نورهای مصنوعی شهر می‌تواند از شدت دید کم کند.
- دهکده‌ی توریستی تریبِرکا (Teriberka) در ۱۳۰ کیلومتری شمال مورمانسک، با چشم‌انداز فوق‌العاده از دریای بارنتس.
- منطقه‌ی لووزرو (Lovozero)، که علاوه بر مشاهده‌ی شفق قطبی، امکان آشنایی با فرهنگ قوم سامی و گوزن‌سواری نیز وجود دارد.
یکی از تجربه‌های منحصربه‌فرد در تریبرکا، مشاهده شفق قطبی از درون ایگلوهای شیشه‌ای است. این کلبه‌های شفاف که در سرمای زمستانی شمال روسیه ساخته شده‌اند، به مسافران این امکان را می‌دهند که بدون خروج از محیط گرم و راحت، آسمان شب را نظاره کنند. تماشای شفق از دل این ایگلوها، با انعکاس نورهای آسمانی بر سطح شیشه‌ها، فضایی جادویی و رویایی خلق می‌کند که شاید در کمتر جایی از جهان بتوان تجربه‌اش کرد.
تصاویری از شفق قطبی در مورمانسک:
کیروفسک (Kirovsk)؛ ترکیب اسکی و شفق قطبی
در قلب شبه‌جزیره‌ی کولا و در میان کوه‌های برفی خیبینی، شهری کوچک اما پرجاذبه به نام کیروفسک (Kirovsk) قرار دارد. این شهر در فاصله‌ی حدود ۲۰۰ کیلومتری جنوب مورمانسک واقع شده و به‌عنوان یکی از مقاصد ممتاز گردشگری زمستانی در شمال روسیه شناخته می‌شود. موقعیت خاص جغرافیایی کیروفسک، میان کوه‌ها و دور از آلودگی نوری شهری، آن را به مکانی بی‌نظیر برای تماشای شفق قطبی تبدیل کرده است.
کیروفسک با عرض جغرافیایی ۶۷ درجه شمالی، درست در محدوده‌ی دایره‌ی قطب شمال (Arctic Circle) قرار دارد. به همین دلیل، در طول ماه‌های زمستانی، شب‌های طولانی و تاریکی دارد که شرایط ایده‌آلی برای مشاهده‌ی نورهای شمالی فراهم می‌کند. یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این منطقه، آسمان شفاف‌تر و خشک‌تر نسبت به مورمانسک است؛ عاملی که احتمال رؤیت شفق قطبی را به شکل قابل‌توجهی افزایش می‌دهد.
در شب‌های زمستانی، هنگامی‌که دمای هوا به زیر منفی ۱۵ درجه می‌رسد و نسیم سرد کوهستانی جریان دارد، آسمان کیروفسک به پرده‌ای زنده از رنگ‌های سبز، ارغوانی و آبی تبدیل می‌شود. گردشگران معمولاً در مسیرهای کوهستانی یا در ایستگاه‌های اسکی شهر، با چشمانی خیره به آسمان، رقص نوری را تماشا می‌کنند که گویی در میان کوه‌ها می‌رقصد. سکوت کوهستان، صدای آهسته‌ی باد و انعکاس نور شفق روی برف‌های سفید، ترکیبی از طبیعت، آرامش و شگفتی را به وجود می‌آورد که تنها در شمال روسیه می‌توان آن را تجربه کرد.
تصاویری از شفق قطبی کیروفسک روسیه:
کیروفسک؛ بهشت دوستداران برف و ماجراجویی
کیروفسک نه‌تنها مقصدی برای شکار شفق قطبی است، بلکه یکی از مهم‌ترین مراکز ورزش‌های زمستانی در روسیه نیز به‌شمار می‌آید. در این منطقه، مجموعه‌ای از پیست‌های اسکی مدرن با امکانات کامل وجود دارد؛ از جمله پیست بولشوی وودیاور (Bolshoy Vudyavr) که امکاناتی مانند تله‌کابین، آموزش اسکی، اجاره تجهیزات و کافه‌های گرم در ارتفاعات را ارائه می‌دهد.
علاوه بر اسکی و اسنوبورد، تفریحات دیگری مانند اسنوموبیل‌سواری، سورتمه‌سواری با سگ‌های هاسکی، گردش‌های برفی و بازدید از دهکده‌های سامی‌ها (قوم بومی شمال روسیه) نیز در تورهای محلی ارائه می‌شود. برخی تورها حتی برنامه‌ی «Aurora Hunting» دارند که مسافران را شب‌ها با خودروهای مخصوص به نقاط دورافتاده و بدون آلودگی نوری می‌برند تا شفق قطبی را در بهترین حالت مشاهده کنند.
دسترسی به کیروفسک از طریق پرواز یا قطار به مورمانسک و سپس مسیر زمینی حدود سه ساعت امکان‌پذیر است. جاده‌ها در بیشتر ایام سال باز هستند و تورهای محلی خدمات انتقال بین دو شهر را ارائه می‌دهند.
برای سفر کاری، تفریحی یا حتی تحصیلی به روسیه، داشتن روبل همیشه یکی از دغدغه‌های اصلی مسافران است. با مانیرو این نگرانی برطرف می‌شود؛ چون می‌توانید روبل نقد را چه در ایران و چه در خود روسیه دریافت کنید، یا حتی مستقیم به حساب بانکی روسیه‌ای خود واریز داشته باشید. نرخ مناسب و کارمزد پایین مانیرو باعث می‌شود سفرتان آرام‌تر و بی‌دغدغه‌تر آغاز شود و شما فقط روی هدف اصلی سفرتان تمرکز کنید.
وورکوتا (Vorkuta)؛ دروازه‌ی شمال اروپا
در شمال شرقی جمهوری کومی و در حاشیه‌ی مدار ۶۷ درجه شمالی، شهری سرد، آرام و رازآلود به نام وورکوتا (Vorkuta) قرار دارد؛ یکی از شمالی‌ترین شهرهای اروپایی روسیه که در دل دشت‌های یخ‌زده‌ی توندرا شکل گرفته است. وورکوتا در دوران شوروی به‌عنوان یکی از مراکز مهم استخراج زغال‌سنگ و بخشی از شبکه‌ی اردوگاه‌های کار اجباری موسوم به «گولاگ» شناخته می‌شد. امروزه اما، این شهر به مقصدی متفاوت برای علاقه‌مندان به طبیعت بکر قطبی و شفق‌های آسمانی تبدیل شده است.
هوای خشک، ارتفاع نسبتاً پایین و نبود آلودگی نوری گسترده، باعث شده‌اند وورکوتا یکی از بهترین نقاط برای رصد آسمان در شب‌های زمستان باشد. دمای هوا در این منطقه معمولاً به زیر منفی ۲۰ درجه می‌رسد، اما در مقابل، آسمانی به‌شفافیت بلور دارد که فرصتی استثنایی برای مشاهده‌ی شفق قطبی با رنگ‌های سبز، صورتی و ارغوانی فراهم می‌کند.
در بسیاری از شب‌ها، حتی از درون شهر نیز می‌توان خطوط درخشان شفق را دید، اما تماشای آن از مناطق بیرونی مانند جاده‌ی Vorkuta–Ust-Kara یا از دشت‌های اطراف رودخانه‌ی Usa تجربه‌ای فراموش‌نشدنی است. سکوت مطلق، برف‌های بکر و درخشش نورهای آسمانی، فضایی فرازمینی خلق می‌کنند که حس حضور در قطب واقعی زمین را به بیننده می‌دهد.
علاوه بر شفق، گردشگران می‌توانند از موزه‌ی تاریخ معدن و گولاگ در شهر بازدید کنند و با گذشته‌ی تاریخی و سخت این منطقه آشنا شوند. امروزه وورکوتا ترکیبی از تاریخ تلخ، طبیعت بکر و آسمان خیره‌کننده است؛ شهری که برای ماجراجویان واقعی و علاقه‌مندان به سفرهای خاص، ارزش پیمودن مسیر طولانی را دارد.
تصاویری از شفق قطبی در وورکوتا روسیه:
ناریان‌مار (Naryan-Mar)؛ شهری آرام با آسمانی روشن
در شمال‌غرب روسیه و بر ساحل رودخانه‌ی پچورا، شهری کوچک و آرام به نام ناریان‌مار (Naryan-Mar) قرار دارد؛ پایتخت منطقه خودمختار ننتس‌ها و یکی از خلوت‌ترین اما زیباترین نقاط کشور برای دیدن شفق قطبی. این شهر در عرض جغرافیایی ۶۷ درجه شمالی واقع شده و با جمعیتی کمتر از ۳۰ هزار نفر، محیطی کاملاً آرام و به‌دور از آلودگی نوری یا صوتی دارد.
ناریان‌مار در فصل زمستان، به‌ویژه از اواخر آگوست تا آوریل، میزبان آسمانی است که گویی هر شب با رنگ‌های تازه‌ای نقاشی می‌شود. به‌دلیل آسمان صاف و هوای خشک، این شهر یکی از مطمئن‌ترین مکان‌ها برای مشاهده‌ی شفق قطبی در روسیه است. برخلاف بسیاری از مناطق قطبی که در آن‌ها سرمای شدید یا برف سنگین مانع دید آسمان می‌شود، در ناریان‌مار اغلب شب‌ها هوا صاف و قابل پیش‌بینی است.
یکی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد ناریان‌مار، آغاز زودهنگام فصل شفق قطبی است. از اواخر ماه آگوست، زمانی که هنوز دما بین ۵ تا ۱۰ درجه سانتی‌گراد است، می‌توان نخستین رقص نورهای سبز در آسمان را مشاهده کرد. این مزیت به گردشگران اجازه می‌دهد بدون نیاز به لباس‌های سنگین قطبی، شفق را در شرایطی راحت‌تر تماشا کنند.
گردشگران معمولاً در سواحل رودخانه پچورا یا در نواحی مرتفع اطراف شهر، مانند روستای Krasnoe، بهترین مناظر را برای عکاسی و تماشای شفق پیدا می‌کنند. اقامتگاه‌های چوبی سنتی و کمپ‌های بومی ننتسی نیز تجربه‌ای اصیل از زندگی در شمال واقعی روسیه ارائه می‌دهند.
ناریان‌مار علاوه بر طبیعت خیره‌کننده، محلی است برای آشنایی با فرهنگ مردم بومی ننتس – قومی که قرن‌ها در این سرزمین‌های یخ‌زده زندگی کرده‌اند. شرکت در جشن‌های محلی، بازدید از بازارهای صنایع‌دستی و چشیدن غذاهای سنتی شمالی مانند ماهی دودی و سوپ ماهی پچورا، می‌تواند سفر به این شهر را به یکی از خاص‌ترین تجربه‌های گردشگری در روسیه تبدیل کند.
تصاویری از شفق قطبی در ناریان‌مار روسیه:
سالخارد (Salekhard)؛ تنها شهر دنیا روی مدار قطب شمال
سالخارد، پایتخت ناحیه خودمختار یامالو–ننتس، در نقطه‌ای منحصربه‌فرد واقع شده است؛ دقیقاً روی مدار قطب شمال. این شهر با مناظر طبیعی برفی و رودخانه‌ی اوب (Ob River) یکی از بهترین مناطق روسیه برای تماشای آسمان شب است.
برای تجربه‌ی بهتر، توصیه می‌شود کمی از محدوده‌ی شهر فاصله بگیرید، زیرا نورهای شهری ممکن است در شب‌های کم‌نور تأثیرگذار باشند. منطقه‌ی لابیت‌نانگی (Labytnangi) در سوی دیگر رودخانه یکی از مکان‌های محبوب برای مشاهده‌ی شفق قطبی است.
تصاویری از شفق قطبی در سالخارد روسیه:
نورلیسک و دودینکا (Norilsk & Dudinka)؛ مقصدهای خاص برای ماجراجویان
نورلیسک دومین شهر بزرگ جهان در بالای مدار قطب شمال است. شفق قطبی در اطراف این شهر بسیار درخشان و چشم‌گیر است، اما دسترسی برای گردشگران خارجی محدود است و نیاز به مجوز ویژه دارد.
در فاصله‌ی ۹۰ کیلومتری آن، شهر دودینکا (Dudinka) قرار دارد که شرایط مشابهی از نظر عرض جغرافیایی دارد و یکی از بهترین نقاط مشاهده‌ی شفق برای افرادی است که موفق به اخذ مجوز سفر به این منطقه می‌شوند.
تصاویری از شفق قطبی در نورلیسک روسیه:
زمان مناسب سفر برای مشاهده شفق قطبی
برای تماشای شفق قطبی، زمان و شرایط محیطی دو عامل کلیدی هستند. فصل مشاهده‌ی شفق قطبی در روسیه معمولاً از اواخر آگوست تا اواسط آوریل ادامه دارد. در این بازه، شب‌ها طولانی و تاریک بوده و احتمال وقوع پدیده در بیشترین میزان خود است.
در پاییز (سپتامبر تا اکتبر)، آسمان هنوز از یخ‌زدگی زمستانی در امان است و دمای هوا نسبتاً معتدل‌تر است. رنگ طلایی جنگل‌های تایگا در کنار نور سبز شفق، مناظری کم‌نظیر پدید می‌آورد.
زمستان (نوامبر تا مارس) زمان اوج شفق قطبی در روسیه محسوب می‌شوند. در این زمان، شب‌ها بسیار طولانی هستند و شانس دیدن شفق حتی در شاخص‌های پایین مغناطیسی نیز زیاد است. در شهر مورمانسک، پدیده‌ی شب قطبی (Polar Night) از اوایل دسامبر تا اواسط ژانویه ادامه دارد؛ دوره‌ای که خورشید هرگز طلوع نمی‌کند و آسمان تیره بهترین بوم برای درخشش شفق است.
در ابتدای بهار هنوز می‌توان شفق قطبی را مشاهده کرد، اما به‌تدریج طول روز افزایش می‌یابد و آسمان بیش از حد روشن می‌شود.
بهترین زمان مشاهده شفق معمولاً بین ساعت ۹ شب تا ۲ بامداد است. در این ساعات، فعالیت مغناطیسی زمین به اوج خود می‌رسد. برای بررسی دقیق‌تر، اپلیکیشن‌هایی مانند My Aurora Forecast یا Aurora Alerts می‌توانند شاخص لحظه‌ای شفق (KP Index) را نشان دهند.
توصیه‌های سفر برای علاقه‌مندان
تماشای شفق قطبی تجربه‌ای بی‌نظیر است، اما نیاز به آمادگی و رعایت چند نکته دارد:
۱. لباس گرم و چندلایه: در مناطق شمالی روسیه، دمای هوا در زمستان می‌تواند تا منفی ۳۰ درجه برسد. پوشیدن لباس چندلایه، دستکش، شال و کفش ضدیخ ضروری است.
۲. دوربین و سه‌پایه: برای ثبت تصاویر شفق، از دوربین حرفه‌ای با قابلیت تنظیم نوردهی بالا و سه‌پایه استفاده کنید. زمان نوردهی بین ۵ تا ۱۵ ثانیه بهترین نتیجه را می‌دهد.
۳. همراهی با راهنما: در بسیاری از مناطق، به‌ویژه در نزدیکی مرزها، حضور تور لیدر محلی الزامی است. تورهای تخصصی «Aurora Hunting» در مورمانسک، سالخارد و ناریان‌مار وجود دارند که گردشگران را به نقاط بدون آلودگی نوری هدایت می‌کنند.
۴. اقامت در مناطق روستایی یا کمپ‌ها: اقامتگاه‌های خاصی در نزدیکی شهرهای شمالی ساخته شده‌اند که برای تماشای آسمان شب طراحی شده‌اند؛ مانند خانه‌های شیشه‌ای یا کمپ‌های گرمایش‌دار.
نتیجه‌گیری
روسیه، با پهنه‌ی وسیع و موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد خود، یکی از بهترین کشورها برای مشاهده‌ی شفق قطبی در جهان است. در میان شهرهای مختلف، مورمانسک همچنان محبوب‌ترین و قابل‌دسترسترین مقصد محسوب می‌شود، اما مکان‌هایی مانند سالخارد، ناریان‌مار و وورکوتا نیز تجربه‌ای آرام‌تر و اصیل‌تر از آسمان شمالی ارائه می‌دهند.
انتخاب زمان مناسب، تجهیزات کافی و برنامه‌ریزی دقیق، تضمین‌کننده‌ی تجربه‌ای فراموش‌نشدنی از تماشای این رقص نورهای آسمانی است.
شفق قطبی در روسیه در چه ماه‌هایی قابل مشاهده است؟
از اواخر آگوست تا اواسط آوریل می‌توان شفق قطبی را در نواحی شمالی روسیه مشاهده کرد. زمستان، به‌ویژه از دسامبر تا مارس، بهترین زمان است.
بهترین شهر روسیه برای دیدن شفق قطبی کجاست؟
شهر مورمانسک در شمال غرب روسیه بهترین مکان برای مشاهده‌ی شفق قطبی است، زیرا دسترسی آسانی دارد و در عرض جغرافیایی بسیار بالایی قرار گرفته است.
آیا برای دیدن شفق قطبی باید از شهر خارج شویم؟
بله، برای تماشای واضح‌تر و دور از آلودگی نوری، بهتر است از محدوده‌ی شهری فاصله بگیرید. دهکده‌هایی مانند تریبِرکا و لووزرو در اطراف مورمانسک گزینه‌های ایده‌آلی هستند.
آیا دیدن شفق قطبی تضمینی است؟
خیر، شفق پدیده‌ای طبیعی و وابسته به فعالیت خورشیدی است. حتی در بهترین مناطق، مشاهده آن به شرایط آب‌وهوا و شاخص مغناطیسی (KP Index) بستگی دارد.
آیا برای سفر به شهرهای شمالی روسیه نیاز به مجوز خاصی است؟
برخی شهرها مانند نورلیسک و سالخارد در مناطق امنیتی قرار دارند و گردشگران خارجی باید مجوز مخصوص دریافت کنند. اما سفر به مورمانسک، ناریان‌مار و وورکوتا آزاد است.
بیشتر بخوانید:
بهترین زمان های دیدن شفق قطبی روسیه
برای سفر به روسیه چقدر پول لازم است؟