شفق قطبی روسیه، یا همان نورهای شمالی (Aurora Borealis)، یکی از شگفت‌انگیزترین پدیده‌های طبیعی کره زمین است؛ رقص نورهای سبز و بنفش در آسمان قطب شمال که هر سال هزاران گردشگر را به سمت نواحی سرد و سفید شمال زمین می‌کشاند.
در میان کشورهایی که این پدیده را در آسمان خود می‌بینند مانند نروژ، فنلاند و ایسلند روسیه و به‌ویژه شهر مورمانسک (Murmansk) جایگاه ویژه‌ای دارد. شهری یخ‌زده، آرام و در عین حال زنده، که در مرز دایره قطب شمال قرار گرفته و تماشای شفق قطبی در آن، تجربه‌ای فراتر از یک سفر عادی است.
در این راهنمای جامع، بررسی می‌کنیم که چرا مورمانسک به پایتخت تماشای شفق قطبی در روسیه تبدیل شده است، چه زمانی باید به آن سفر کرد، و بهترین تورها و برنامه‌های بازدید از این پدیده کدام‌اند.
چرا مورمانسک مقصد اصلی تماشای شفق قطبی است؟
شهر مورمانسک به دلایلی فراتر از موقعیت جغرافیایی‌اش به مقصدی استثنایی برای عاشقان شفق قطبی تبدیل شده است. این شهر نه‌تنها در یکی از شمالی‌ترین نقاط قابل سکونت جهان قرار دارد، بلکه ترکیبی از دسترسی آسان، زیرساخت گردشگری توسعه‌یافته و شرایط آب‌و‌هوایی پایدار را ارائه می‌دهد که در دیگر مقاصد قطبی کمتر دیده می‌شود. برخلاف مناطق گران‌قیمت اسکاندیناوی، در مورمانسک می‌توان با هزینه‌ای معقول، هم از تورهای تخصصی مشاهده شفق بهره برد و هم تجربه‌ای واقعی از زندگی در دل قطب شمال داشت.
موقعیت جغرافیایی منحصربه‌فرد در دایره قطب شمال
مورمانسک بزرگ‌ترین شهر جهان در شمال دایره قطب شمال (Arctic Circle) است. موقعیت جغرافیایی آن در عرض جغرافیایی ۶۸ درجه شمالی، یعنی درست در کمربند شفق قطبی (Aurora Zone) قرار دارد. این موقعیت باعث می‌شود حتی در خود شهر، بدون نیاز به سفر طولانی، بتوان شفق قطبی را با چشم غیرمسلح دید.
در شب‌های صاف زمستان، کافی است تنها چند کیلومتر از نور شهر فاصله بگیرید تا در تاریکی قطب، آسمان سبز و ارغوانی روشن شود. در حالی که بسیاری از شهرهای اسکاندیناوی هزینه‌های سنگینی برای تورهای شفق قطبی دارند، مورمانسک این تجربه را با هزینه‌ای بسیار پایین‌تر ارائه می‌دهد.
دسترسی آسان از شهرهای بزرگ روسیه
مورمانسک با پرواز مستقیم از مسکو (۲ ساعت) و سن‌پترزبورگ (۱.۵ ساعت) در دسترس است. همچنین خط راه‌آهن مسکو–مورمانسک یکی از زیباترین مسیرهای زمستانی اروپا محسوب می‌شود. این دسترسی آسان باعث شده شهر در چند سال اخیر به یکی از مقاصد محبوب داخلی روس‌ها برای گردش زمستانی تبدیل شود.
از ایستگاه قطار مورمانسک تا مناطق تاریک‌تر اطراف شهر، تنها ۳۰ دقیقه رانندگی کافی است تا بهترین زاویه برای تماشای شفق فراهم شود.
شرایط آب‌و‌هوایی پایدار و آسمان صاف
برخلاف برخی مناطق شمالی اسکاندیناوی که با مه و ابرهای دائمی پوشیده‌اند، آب‌و‌هوای مورمانسک در زمستان خشک‌تر و شفاف‌تر است. این یعنی در بازه‌ای از هر هفته، دست‌کم چند شب آسمان صاف و قابل مشاهده برای شفق وجود دارد؛ آماری که برای تورهای عکاسی بسیار ارزشمند است. بسیاری از تورها با استفاده از اپلیکیشن‌های ردیابی طوفان‌های خورشیدی (KP Index) زمان و مکان دقیق پیدایش شفق را پیش‌بینی می‌کنند و گردشگران را به همان نقطه می‌برند.
ترکیب جاذبه‌های طبیعی و فرهنگی
مورمانسک فقط شفق قطبی نیست. این شهر با سواحل دریای بارنتز (Barents Sea)، موزه‌های دریایی تاریخی، و روستاهای بومی سامی (Sámi) ترکیبی از طبیعت قطبی و فرهنگ روسی را ارائه می‌دهد. بازدیدکنندگان می‌توانند روز را با سورتمه‌سواری بر روی برف و دیدار از مزرعه‌ی گوزن شمالی بگذرانند و شب را زیر آسمان سبز شفق بیدار بمانند.
برای سفر کاری، تفریحی یا حتی تحصیلی به روسیه، داشتن روبل همیشه یکی از دغدغه‌های اصلی مسافران است. با مانیرو این نگرانی برطرف می‌شود؛ چون می‌توانید روبل نقد را چه در ایران و چه در خود روسیه دریافت کنید، یا حتی مستقیم به حساب بانکی روسیه‌ای خود واریز داشته باشید. نرخ مناسب و کارمزد پایین مانیرو باعث می‌شود سفرتان آرام‌تر و بی‌دغدغه‌تر آغاز شود و شما فقط روی هدف اصلی سفرتان تمرکز کنید.
بهترین زمان سفر به مورمانسک برای دیدن شفق قطبی
پدیده‌ی شفق قطبی حاصل برخورد ذرات باردار خورشیدی با میدان مغناطیسی زمین است؛ رخدادی که تنها در شب‌های تاریک و در نواحی نزدیک به قطب شمال قابل مشاهده است. بنابراین زمان سفر به مورمانسک اهمیت بسیار زیادی دارد. اگر در فصل مناسب به این شهر سفر کنید، احتمال تماشای نورهای سبز و ارغوانی شفق در آسمان شب گاهی به بیش از ۹۰ درصد می‌رسد.
به‌طور کلی، فصل شفق در مورمانسک از اوایل مهر تا اواسط فروردین (اکتبر تا مارس) ادامه دارد؛ یعنی درست زمانی که آسمان تاریک، سرد و بدون تابش مداوم خورشید است. در ادامه، جزئیات هر بازه‌ی زمانی را بررسی می‌کنیم.
اکتبر تا نوامبر (مهر تا اواخر آبان)؛ آغاز رقص نورها
در این بازه، زمستان تازه در حال ورود به شمال روسیه است. دمای هوا بین منفی ۵ تا منفی ۱۵ درجه قرار دارد، اما هنوز برف سنگینی نباریده و مسیرهای اطراف شهر قابل دسترسی هستند. اولین طوفان‌های مغناطیسی و ذرات باردار خورشیدی در این زمان فعال می‌شوند و آسمان برای شکل‌گیری شفق آماده است.
- هوا هنوز بیش از حد سرد نشده است.
- می‌توانید علاوه بر تماشای شفق، در روز از مناظر پاییزی قطب شمال عکس‌برداری کنید.
- احتمال دیدن شفق در هر هفته بین ۶۰ تا ۷۰ درصد است.
برای عکاسان، اکتبر فرصت طلایی است چون ترکیب رنگ نارنجی غروب‌های پاییزی و نور سبز شفق در آسمان مورمانسک ترکیبی بی‌نظیر می‌سازد.
دسامبر تا ژانویه (آذر تا اواخر دی) — شب قطبی و اوج تاریکی آسمان
این دوره را می‌توان قلب فصل شفق قطبی نامید. در این زمان خورشید تقریباً طلوع نمی‌کند و شهر در تاریکی مداوم قرار دارد — پدیده‌ای که به آن شب قطبی (Polar Night) می‌گویند. هوای مورمانسک در این فصل بین منفی ۱۵ تا منفی ۲۵ درجه متغیر است. اگرچه سرمای هوا شدید است، اما در عوض آسمان درخشان‌ترین حالت خود را دارد و شفق‌ها اغلب چندین بار در یک شب ظاهر می‌شوند.
- شانس مشاهده‌ی شفق بیش از ۸۵ درصد است.
- بهترین زمان رصد بین ساعت ۲۲ تا ۲ بامداد است.
- در بازه‌ی کریسمس (۲۵ دسامبر) تا سال نو میلادی (اول ژانویه) مورمانسک مملو از گردشگر است؛ پس حتماً هتل و تور خود را حداقل یک ماه زودتر رزرو کنید.
- لباس ضدباد، دستکش پشمی و کفش ضدبرف از ضروری‌ترین وسایل هستند.
فوریه تا مارس (بهمن تا اواخر اسفند)؛ فصل طلایی گردشگری قطبی
در این زمان دمای هوا کمی ملایم‌تر می‌شود (حدود منفی ۸ تا منفی ۱۲ درجه) و برف سطح زمین ضخیم و درخشان است. فعالیت خورشیدی به اوج خود می‌رسد و آسمان شب بیشترین وضوح را دارد. همین ویژگی باعث می‌شود بیشتر تورهای بین‌المللی مشاهده‌ی شفق در مورمانسک در این دوره برگزار شوند.
همچنین در این بازه زمانی روزها طولانی‌تر می‌شوند و می‌توان علاوه بر رصد شبانه‌ی شفق، در روز از تفریحات زمستانی مثل اسکی، موتور برفی، سورتمه‌سواری با سگ‌های هاسکی و بازدید از روستاهای سامی‌ها لذت برد.
آوریل تا سپتامبر (فروردین تا شهریور)؛ فصل روشنایی و آفتاب نیمه‌شب
در این بازه‌ی طولانی، خورشید تقریباً از افق جدا نمی‌شود. پدیده‌ای به نام خورشید نیمه‌شب (Midnight Sun) در مورمانسک باعث می‌شود آسمان حتی نیمه‌شب هم روشن باشد. در نتیجه، امکان مشاهده‌ی شفق تقریباً صفر است.
بااین‌حال، این فصل برای افرادی که قصد دارند مناظر طبیعی شمال روسیه را ببینند، همچنان جذاب است. در تابستان، تپه‌ها و جنگل‌های قطبی پوشیده از گل‌های وحشی می‌شوند و می‌توان با قایق‌سواری در دریای بارنتز یا پیاده‌روی در دامنه‌های مرطوب اطراف مورمانسک، چهره‌ای متفاوت از قطب شمال را دید.
تورها و برنامه‌های بازدید از شفق قطبی
در مورمانسک ده‌ها تور محلی وجود دارد که از آژانس‌های روسی یا بین‌المللی قابل رزرو هستند. قیمت‌ها معمولاً از ۷۰ تا ۱۵۰ دلار برای هر شب (با ترانسفر، راهنما و تجهیزات حرارتی) متغیر است.
تورهای کوتاه یک‌شبه
برای افرادی که فقط چند روز وقت دارند، تورهای ۴ تا ۵ ساعته شبانه برگزار می‌شود. راهنماها با استفاده از نقشه‌های خورشیدی، شما را به بهترین نقطه‌ی تاریک اطراف شهر می‌برند. در برخی تورها چای داغ روسی، لباس ضدسرما و عکاسی حرفه‌ای نیز ارائه می‌شود.
محل‌های محبوب تماشای شفق در اطراف مورمانسک:
- روستای تِریبِرکا (Teriberka) در کنار دریای بارنتز
- منطقه‌ی ورخنه‌تولومسکی (Verhnetulomsky)
- جاده‌ی جنوبی به سمت اولنگورسک (Olenegorsk)
- مرز غربی نزدیک پچنگا (Pechenga)
تورهای چندروزه با اقامت در کلبه یا ایگلو
اگر به دنبال تجربه‌ای واقعی از زندگی در قطب شمال هستید، تورهای چندروزه با اقامت در کلبه‌های چوبی یا ایگلوهای شیشه‌ای بهترین گزینه‌اند. در این اقامتگاه‌ها می‌توانید از داخل اتاق گرم خود شفق را ببینید، بدون اینکه در سرمای بیرون باشید.
بسیاری از تورها امکانات زیر را دارند:
- ترانسفر فرودگاهی
- آموزش عکاسی از شفق
- تور بازدید از روستای سامی‌ها
- سورتمه‌سواری با گوزن شمالی و سگ‌های هاسکی
فعالیت‌های جانبی روزانه
مورمانسک فقط برای شب نیست! در طول روز می‌توانید فعالیت‌های هیجان‌انگیزی را تجربه کنید:
- موتور برفی (Snowmobile) در مسیرهای جنگلی
- غواصی قطبی و شنا در یخ (Arctic Floating)
- دیدار از موزه ناوگان شمالی روسیه و بنای یادبود آلیوشا
- چشیدن غذاهای محلی قطبی مانند سوپ ماهی سفید، خاویار سیاه و گوشت گوزن
نکات کلیدی برای عکاسی از شفق قطبی
- از سه‌پایه محکم استفاده کنید و دیافراگم را روی f/2.8 تا f/4 تنظیم کنید.
- زمان نوردهی بین ۵ تا ۱۰ ثانیه مناسب است.
- ISO بین ۸۰۰ تا ۱۶۰۰ انتخاب کنید تا نویز کمتر شود.
- همیشه یک پاوربانک گرم در جیب داشته باشید؛ سرما باتری‌ها را سریع تخلیه می‌کند.
نتیجه‌گیری
مورمانسک، این شهر سرد و دریایی در شمال روسیه، بهشت تماشای شفق قطبی است. در حالی که بسیاری از مقاصد مشابه در نروژ و فنلاند هزینه‌های بالایی دارند، مورمانسک تجربه‌ای اصیل‌تر و مقرون‌به‌صرفه‌تر ارائه می‌دهد. با ترکیب مناظر قطبی، تاریخ دریایی، و فرهنگ بومی سامی، این شهر نه‌تنها مقصدی برای دیدن نورهای شمالی بلکه دروازه‌ای به دنیای قطب شمال است.
اگر دنبال سفری هستید که هم علمی باشد، هم شاعرانه، مورمانسک جایی است که آسمان و زمین در سکوت شفق قطبی روسیه به هم می‌رسند و رنگ‌های شفق، خاطره‌ای ماندگار از شب‌های روسیه در ذهن شما باقی می‌گذارند.
آیا برای دیدن شفق قطبی در مورمانسک نیاز به تور دارم؟
خیر، در بسیاری از شب‌ها می‌توانید از داخل شهر یا حومه آن شفق را ببینید. اما تورها تجربه امن‌تر و شانس بالاتری برای تماشای مناظر کامل دارند.
بهترین زمان سال برای دیدن شفق در روسیه چیست؟
از اکتبر تا مارس بیشترین احتمال مشاهده شفق وجود دارد. ماه‌های ژانویه و فوریه اوج فصل شفق قطبی محسوب می‌شوند.
آیا شفق قطبی با چشم قابل دیدن است یا فقط در عکس؟
در شرایط مناسب، رنگ سبز و بنفش شفق با چشم قابل مشاهده است؛ اما شدت و جزئیات کامل‌تر آن در دوربین‌های عکاسی نمایان می‌شود.
دمای هوا در مورمانسک چقدر است؟
در فصل شفق، دمای هوا بین منفی ۱۰ تا منفی ۲۰ درجه سانتی‌گراد متغیر است. پوشیدن لباس چندلایه و ضدباد ضروری است.
آیا سفر به مورمانسک برای ایرانیان ممکن است؟
بله، با دریافت ویزای توریستی روسیه می‌توان به‌راحتی از طریق پروازهای مسکو یا سن‌پترزبورگ به مورمانسک سفر کرد.
بیشتر بخوانید:
برای سفر به روسیه چقدر پول لازم است؟