بلک فرایدی یا جمعه سیاه، روزی است که پس از جشن شکرگزاری در ایالات متحده برگزار می‌شود و به‌عنوان آغاز غیررسمی فصل خرید کریسمس شناخته می‌شود. در این روز، فروشگاه‌ها و برندهای بزرگ با ارائه تخفیف‌های گسترده، میلیون‌ها نفر را به فروشگاه‌ها و پلتفرم‌های آنلاین جذب می‌کنند. آنچه روزی صرفاً یک سنت خرید آمریکایی بود، امروز به پدیده‌ای جهانی در اقتصاد دیجیتال و بازاریابی خرده‌فروشی تبدیل شده است.
در این گزارش، به‌صورت مستند و بی‌طرف، تاریخچه شکل‌گیری بلک فرایدی، فلسفه نام آن، گسترش جهانی این رویداد، تأثیرش بر خرید آنلاین در ایران و نکات کاربردی برای شرکت در آن را بررسی می‌کنیم. اگر می‌خواهید بدانید این روز چگونه از آشوب شهری به نماد جهانی مصرف‌گرایی و بازاریابی مدرن بدل شد، مطالعه این مقاله را از دست ندهید.
تاریخچه بلک فرایدی در آمریکا
پدیده‌ای که امروز به‌عنوان یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای تجاری جهان شناخته می‌شود، در آغاز تنها یک روز معمولی پس از جشن شکرگزاری بود. اما ترکیب هوشمندانه‌ای از فرهنگ، بازاریابی و رفتار مصرف‌کننده باعث شد تا این روز به نقطه‌ای تعیین‌کننده در چرخه اقتصاد خرده‌فروشی آمریکا تبدیل شود. بررسی روند تاریخی بلک فرایدی نشان می‌دهد که چگونه یک سنت ساده خرید، به نماد قدرت بازاریابی مدرن بدل شد.
آغاز مفهوم خرید پس از روز شکرگزاری
ریشه‌های بلک فرایدی به اوایل قرن بیستم بازمی‌گردد، زمانی که فروشندگان آمریکایی روز پس از «شکرگزاری» را مناسب‌ترین زمان برای آغاز خریدهای کریسمسی دانستند. مردم پس از سپری‌کردن تعطیلات خانوادگی، آماده ورود به فصل هدیه‌دهی و خرید سال نو بودند.
در سال ۱۹۲۴، فروشگاه زنجیره‌ای میسیز (Macy’s) با برگزاری «رژه روز شکرگزاری» در شهر نیویورک، این جریان را رسمی‌تر کرد. این رژه با حضور بالن‌های بزرگ، موسیقی و شخصیت‌های محبوب کارتونی، میلیون‌ها بیننده را جذب کرد و الهام‌بخش آغاز غیررسمی خریدهای کریسمس شد. به مرور، این روز به فرصت اصلی بازاریان برای جذب مشتریان و رونق فروش پایان سال تبدیل گردید.
استفاده از واژه «بلک فرایدی» در فیلادلفیا
اصطلاح «Black Friday» نخستین‌بار در دهه ۱۹۶۰ توسط پلیس شهر فیلادلفیا به کار رفت. مأموران راهنمایی و رانندگی از این واژه برای توصیف ازدحام سنگین جمعیت و ترافیک شدید خیابان‌ها در روز پس از شکرگزاری استفاده می‌کردند.
در آن زمان، هزاران نفر از شهرهای اطراف برای خرید و همچنین تماشای مسابقه فوتبال سنتی Army-Navy Game وارد فیلادلفیا می‌شدند. حجم بالای جمعیت باعث اختلال در ترافیک، افزایش سرقت‌های فروشگاهی و فشار مضاعف بر نیروهای پلیس می‌شد. واژه «سیاه» در اینجا اشاره‌ای به شرایط دشوار و هرج‌ومرج‌آمیز آن روز داشت، نه به سود یا تجارت.
تغییر معنای واژه در دهه‌های بعد
در اواخر دهه ۱۹۸۰، خرده‌فروشان و بازاریابان تلاش کردند تا معنای منفی اصطلاح «بلک فرایدی» را تغییر دهند و تصویری مثبت از آن بسازند. آنان روایت جدیدی از منظر حسابداری مالی ارائه دادند: در ترازنامه‌های قدیمی، ضررها با جوهر قرمز و سودها با جوهر سیاه نوشته می‌شد. بنابراین، روزی که فروشگاه‌ها پس از ماه‌ها ضرر، وارد محدوده سود می‌شدند، به‌طور نمادین «جمعه سیاه» نام گرفت.
این تعبیر جدید به سرعت در رسانه‌ها و تبلیغات جایگزین مفهوم قبلی شد و وجهه‌ای مثبت به این روز بخشید. در دهه ۱۹۹۰، فروشگاه‌های زنجیره‌ای با کمپین‌های هماهنگ و تخفیف‌های بزرگ، بلک فرایدی را به رویدادی ملی تبدیل کردند که آغاز رسمی فصل خرید کریسمس در آمریکا محسوب می‌شد.
رشد فروش و تأثیر اقتصادی جمعه سیاه
در دهه‌های اخیر، بلک فرایدی به یکی از مهم‌ترین شاخص‌های سنجش سلامت اقتصاد مصرف‌گرای آمریکا تبدیل شده است. طبق گزارش فدراسیون ملی خرده‌فروشی (NRF)، در سال ۲۰۱۹ بیش از ۱۸۹ میلیون آمریکایی طی تعطیلات آخر هفته بلک فرایدی خرید کردند. این رقم شامل خریدهای حضوری و آنلاین بود و نشان از گستردگی نفوذ این پدیده در رفتار اقتصادی جامعه داشت.
در سال ۲۰۲۰، با همه‌گیری ویروس کرونا، بسیاری از فروشگاه‌ها فعالیت حضوری خود را محدود کردند و خریداران به سمت فروشگاه‌های آنلاین سوق یافتند. در نتیجه، فروش اینترنتی در روز بلک فرایدی به بیش از ۹ میلیارد دلار رسید که رکوردی تاریخی در تجارت الکترونیک محسوب می‌شود. از آن پس، فروش آنلاین به جزء جدایی‌ناپذیر این رویداد تبدیل شد و تمرکز بازاریابان از صف‌های طولانی در فروشگاه‌ها به بهینه‌سازی تجربه کاربری دیجیتال منتقل گردید.
چرا به آن جمعه سیاه می‌گویند؟ فلسفه آن چیست؟
برخلاف باور عمومی، اصطلاح «Black Friday» هیچ ارتباطی با سوددهی تجاری در آغاز نداشت. همان‌طور که در سوابق پلیس فیلادلفیا آمده است، این نام برای اشاره به روزی با ازدحام و ترافیک شدید، خستگی نیروهای پلیس و افزایش جرایم انتخاب شد.
در دهه ۱۹۸۰، فعالان تجاری تصمیم گرفتند مفهوم این واژه را تغییر دهند. از نظر حسابداری سنتی، «جوهر سیاه» در ترازنامه نشان‌دهنده سود و «جوهر قرمز» نشان‌دهنده زیان است. بنابراین، روزی که فروشگاه‌ها از ضرر خارج می‌شوند و وارد سود می‌گردند، به‌طور نمادین «جمعه سیاه» نامیده شد.
به مرور زمان، این روز از مفهومی اقتصادی به رویدادی فرهنگی تبدیل شد. صف‌های طولانی، باز شدن درهای فروشگاه‌ها در نیمه‌شب، و تصاویر ازدحام خریداران به نماد مصرف‌گرایی مدرن بدل گشتند.
بلک فرایدی در کشورهای مختلف
در آغاز قرن بیست‌ویکم، شرکت‌هایی مانند آمازون و والمارت با ترویج فروش‌های اینترنتی، بلک فرایدی را به پدیده‌ای جهانی تبدیل کردند. در بریتانیا، این رویداد از سال ۲۰۱۳ با ورود آمازون و فروشگاه Asda رواج یافت. در استرالیا، کانادا، و کشورهای اروپایی نیز، جمعه سیاه به‌عنوان فرصتی برای فروش‌های گسترده سالانه پذیرفته شد.
در کشورهای غیرغربی، گاه نام‌ها و زمان‌های متفاوتی انتخاب شده است. مثلاً در چین، کمپانی علی‌بابا روز مشابهی با نام Singles’ Day (روز مجردها) برگزار می‌کند که اکنون بزرگ‌ترین رویداد خرید آنلاین در جهان است. در خاورمیانه، ترکیه و ایران، نسخه‌های بومی‌شده‌ای از بلک فرایدی وجود دارد که بیشتر در فضای دیجیتال و فروشگاه‌های اینترنتی نمود دارد.
بر اساس داده‌های شرکت Adobe Analytics، در سال ۲۰۲3 میزان فروش آنلاین جهانی در بلک فرایدی به بیش از ۷۰ میلیارد دلار رسید. کشورهایی مانند بریتانیا، آلمان، کانادا و هند سهم قابل‌توجهی در این رقم داشتند.
- بلک فرایدی فقط یک روز تخفیف نیست، یک فرصت طلایی برای خرید از بهترین برندهای دنیا در ترکیه، امارات و روسیه است. اگر قصد سفر در این ایام را داری، مانیرو کنارته تا بدون دغدغه تبدیل ارز، خریدت رو با خیال راحت انجام بدی. چه برای خرید حضوری در مراکز خرید استانبول و دبی، چه برای پرداخت آنلاین از سایت‌های خارجی، مانیرو ارز سفرت رو سریع، مطمئن و با بهترین نرخ برات فراهم می‌کنه.
تأثیر بلک فرایدی بر خرید آنلاین در ایران
رواج بلک فرایدی در ایران را می‌توان نمادی از همگرایی فرهنگی و اقتصادی کشور با جریان جهانی تجارت الکترونیک دانست. اگرچه این پدیده در بستر فرهنگی متفاوتی نسبت به ایالات متحده شکل گرفته، اما تأثیر آن بر رفتار مصرف‌کنندگان ایرانی، ساختار بازاریابی فروشگاه‌های اینترنتی و رشد اقتصاد دیجیتال کشور، قابل‌توجه و چندلایه است.
آغاز ورود بلک فرایدی به بازار ایران
بلک فرایدی نخستین‌بار در نیمه دوم دهه ۱۳۹۰، هم‌زمان با رشد سریع فروشگاه‌های اینترنتی، وارد بازار ایران شد. در حدود سال ۱۳۹۵، فروشگاه‌هایی مانند بامیلو (وابسته به گروه راکت اینترنت) و دیجی‌کالا با الهام از الگوهای بین‌المللی، کمپین‌هایی با عنوان «جمعه سیاه» یا «حراج پایان فصل» برگزار کردند.
در آن زمان، خرید اینترنتی هنوز برای بخش زیادی از کاربران ایرانی تجربه‌ای جدید بود. کمپین‌های بلک فرایدی، با تخفیف‌های گسترده و تبلیغات دیجیتال سنگین، نقش مؤثری در جلب اعتماد عمومی نسبت به خرید آنلاین ایفا کردند. رسانه‌های داخلی نیز با پوشش این رویداد، به گسترش آگاهی عمومی در مورد فروش‌های اینترنتی کمک کردند.
رشد تجارت الکترونیک و رقابت فروشگاه‌ها
از سال ۱۳۹۶ تا ۱۴۰۲، هم‌زمان با گسترش زیرساخت‌های پرداخت الکترونیکی، تعداد فروشگاه‌های شرکت‌کننده در بلک فرایدی به‌شدت افزایش یافت. برندهایی در حوزه پوشاک، لوازم دیجیتال، آرایشی‌بهداشتی و مواد غذایی، همگی نسخه‌ای از این کمپین را اجرا کردند.
مطابق گزارش مرکز توسعه تجارت الکترونیکی ایران (ECOI)، سهم تراکنش‌های اینترنتی در آبان‌ماه هر سال، به‌طور میانگین ۳۵ تا ۴۵ درصد بیشتر از ماه‌های عادی بوده است.
در سال ۱۴۰۲، بیش از ۷۰ درصد کاربران اینترنت فعال در ایران دست‌کم از یک کمپین بلک فرایدی بازدید کرده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که جمعه سیاه نه‌تنها به روزی برای خرید، بلکه به یک پدیده فرهنگی در فضای دیجیتال کشور تبدیل شده است.
تغییر رفتار مصرف‌کننده ایرانی
تحلیل داده‌های جستجو در گوگل ترندز نشان می‌دهد که در هفته منتهی به بلک فرایدی، میزان جستجوی کلیدواژه‌هایی مانند «تخفیف ویژه»، «دیجی‌کالا تخفیف» و «خرید ارزان» بین ۳ تا ۵ برابر افزایش می‌یابد.
مصرف‌کنندگان ایرانی به‌ویژه در شهرهای بزرگ مانند تهران، مشهد و اصفهان، تمایل بیشتری به خرید آنلاین نشان داده‌اند. کالاهای دیجیتال (موبایل، لپ‌تاپ، هدفون)، لوازم خانگی کوچک، پوشاک و محصولات آرایشی از پرفروش‌ترین دسته‌ها در این ایام هستند.
این تغییر رفتاری بیانگر انتقال تدریجی از خرید حضوری به تصمیم‌گیری آنلاین است. کاربران امروزه قبل از خرید، نظرات دیگران را مطالعه کرده، قیمت‌ها را مقایسه می‌کنند و با شناخت بیشتر اقدام به خرید می‌نمایند؛ تغییری که مستقیماً از تأثیر بلک فرایدی بر الگوی مصرف ناشی شده است.
چالش‌های بلک فرایدی در ایران
با وجود رشد قابل‌توجه، برگزاری بلک فرایدی در ایران بدون چالش نبوده است. برخی کاربران از «تخفیف‌های صوری» یا «افزایش قیمت پیش از تخفیف» شکایت کرده‌اند. این موضوع که به‌عنوان پدیده قیمت‌سازی تبلیغاتی شناخته می‌شود، باعث کاهش اعتماد مشتریان به فروشگاه‌ها شده است.
در کنار آن، ضعف در زیرساخت‌های لجستیکی و فشار بالای سفارش‌ها موجب تأخیر در ارسال کالا و افزایش نرخ مرجوعی در روزهای پس از رویداد شده است. طبق گزارش‌های منتشرشده از سوی انجمن تجارت الکترونیک ایران، در بلک فرایدی ۱۴۰۱، میزان تأخیر در تحویل سفارش‌ها حدود ۲.۵ برابر روزهای عادی بوده است.
نبود نظارت متمرکز بر شفافیت تخفیف‌ها نیز از دغدغه‌های اصلی کاربران محسوب می‌شود. به همین دلیل، بسیاری از خریداران باتجربه، ترجیح می‌دهند کالاهای شناخته‌شده با سابقه قیمتی مشخص را انتخاب کنند تا از واقعی‌بودن تخفیف اطمینان حاصل نمایند.
نقش بلک فرایدی در گسترش فرهنگ خرید اینترنتی
فارغ از مشکلات ساختاری، بلک فرایدی سهم بزرگی در آموزش غیرمستقیم کاربران ایرانی در زمینه خرید آنلاین داشته است. در سال‌های ابتدایی، بسیاری از کاربران صرفاً برای مشاهده تخفیف‌ها به وب‌سایت‌ها سر می‌زدند، اما در سال‌های بعد، حجم تراکنش‌ها و اعتماد به پرداخت اینترنتی به‌طور چشمگیری افزایش یافت.
به گفته کارشناسان، بلک فرایدی به ابزاری برای آشنایی عمومی با مفاهیم مقایسه قیمت، پرداخت امن، خدمات پس از فروش و سیاست مرجوعی کالا تبدیل شد.
در سال ۱۴۰۲، بر اساس داده‌های رسمی، تعداد تراکنش‌های اینترنتی در آبان‌ماه (هم‌زمان با بلک فرایدی) حدود ۴۰ درصد بیش از میانگین ماهانه سال بوده است. این رشد نه‌تنها نشان‌دهنده افزایش فروش است، بلکه از توسعه عادت خرید آنلاین در میان کاربران ایرانی خبر می‌دهد.
تأثیر اقتصادی و آینده احتمالی جمعه سیاه
تداوم برگزاری کمپین‌های بلک فرایدی، موجب شکل‌گیری رقابت شدید میان فروشگاه‌های آنلاین داخلی شده است. در نتیجه، کیفیت طراحی وب‌سایت‌ها، تنوع روش‌های پرداخت، و خدمات پشتیبانی به‌طور محسوسی بهبود یافته است.
از منظر اقتصادی، افزایش حجم خریدهای اینترنتی در آبان و آذر هر سال، به رونق شبکه پرداخت، شرکت‌های حمل‌ونقل و انبارداری نیز کمک می‌کند. در بلندمدت، چنین رویدادهایی می‌توانند به توسعه اشتغال غیرمستقیم در حوزه فناوری، تولید محتوا و تبلیغات دیجیتال منجر شوند.
پیش‌بینی کارشناسان حوزه تجارت دیجیتال نشان می‌دهد که در سال‌های آینده، تمرکز بلک فرایدی در ایران از تخفیف‌های صرف، به سمت خدمات ارزش‌افزوده مانند ارسال رایگان، ضمانت بازگشت آسان و تخفیف‌های شخصی‌سازی‌شده حرکت خواهد کرد. این تحول می‌تواند نشان‌دهنده بلوغ تدریجی بازار تجارت الکترونیک کشور باشد.
نکات مهم خرید در بلک فرایدی
بلک فرایدی، اگرچه فرصت مناسبی برای خرید کالاهای متنوع با تخفیف‌های چشمگیر است، اما در عین حال می‌تواند با تصمیم‌گیری‌های عجولانه و تبلیغات فریبنده همراه باشد. خرید آگاهانه در این روز، مستلزم برنامه‌ریزی دقیق و شناخت رفتار فروشگاه‌هاست. در ادامه، مهم‌ترین اصولی که باید در هنگام خرید رعایت شود به‌صورت مستند و عملی بررسی می‌شود.
مقایسه قیمت پیش از خرید
یکی از رایج‌ترین اشتباهات خریداران در بلک فرایدی، اتکا به اولین قیمتی است که مشاهده می‌کنند. بسیاری از فروشگاه‌ها پیش از برگزاری کمپین، قیمت کالاها را به‌صورت تدریجی افزایش می‌دهند تا تخفیف اعلام‌شده چشمگیرتر به نظر برسد. بنابراین، مقایسه قیمت در چندین وب‌سایت یا اپلیکیشن مختلف ضروری است.
وب‌سایت‌های مقایسه قیمت، نظیر PriceRunner، Google Shopping و در ایران ایمالز یا ترب، ابزارهایی مفید برای مشاهده سابقه قیمت و بررسی تغییرات آن هستند. مقایسه منطقی پیش از خرید، از تصمیمات هیجانی جلوگیری کرده و احتمال بهره‌مندی از تخفیف واقعی را افزایش می‌دهد.
بررسی اعتبار فروشنده
با گسترش خرید آنلاین، اعتبار فروشنده بیش از هر زمان دیگری اهمیت دارد. کاربران باید پیش از پرداخت وجه، از وجود نشان‌های اعتماد رسمی اطمینان حاصل کنند. در ایران، وجود نماد اعتماد الکترونیکی (اینماد) و همچنین درگاه پرداخت امن شاپرک، از شاخص‌های اعتبار وب‌سایت محسوب می‌شود.
همچنین بررسی نظرات کاربران در بخش دیدگاه‌ها یا شبکه‌های اجتماعی، می‌تواند اطلاعات دقیقی از کیفیت خدمات پس از فروش و سرعت ارسال کالا ارائه دهد. خرید از فروشنده‌های نامعتبر ممکن است منجر به دریافت کالاهای تقلبی، تأخیر در ارسال یا حتی از دست رفتن وجه پرداختی شود.
هشیاری در برابر تخفیف‌های اغراق‌آمیز
تخفیف‌های بیش از ۷۰ درصد در بسیاری از موارد نشانه خطر هستند. فروشگاه‌ها گاهی برای جلب توجه، قیمت‌های غیرواقعی یا تخفیف‌های نمایشی درج می‌کنند. در این شرایط، بهتر است مصرف‌کننده ابتدا قیمت بازار یا میانگین جهانی آن کالا را بررسی کند.
به عنوان مثال، در بلک فرایدی سال ۲۰۲۳، مؤسسه Which در بریتانیا اعلام کرد که تنها حدود ۲ درصد از کالاهای تبلیغ‌شده واقعاً ارزان‌تر از میانگین قیمت ۶ ماه گذشته بوده‌اند. این آمار نشان می‌دهد که آگاهی خریدار از قیمت واقعی، مهم‌ترین عامل در جلوگیری از فریب تبلیغاتی است.
استفاده از فیلترها و هشدار قیمت
امروزه بیشتر پلتفرم‌های خرید آنلاین ابزارهایی برای فیلتر قیمت، موجودی کالا و هشدار تغییر قیمت ارائه می‌دهند. کاربران می‌توانند با فعال‌کردن این قابلیت‌ها، در صورت کاهش قیمت واقعی کالا، اعلان دریافت کنند.
به‌ویژه در روز بلک فرایدی که حجم تخفیف‌ها زیاد است، استفاده از این فیلترها باعث صرفه‌جویی در زمان و تمرکز بر کالاهای موردنیاز می‌شود. همچنین، ثبت‌نام در خبرنامه یا اپلیکیشن رسمی فروشگاه‌ها به کاربران امکان دسترسی زودتر به تخفیف‌ها و کدهای ویژه را می‌دهد.
برنامه‌ریزی مالی و مدیریت بودجه
بلک فرایدی می‌تواند با حجم بالای تبلیغات و پیشنهادهای لحظه‌ای، موجب خریدهای احساسی شود. برنامه‌ریزی مالی از پیش، یکی از مؤثرترین راه‌ها برای جلوگیری از هزینه‌های غیرضروری است. تعیین سقف هزینه و فهرست اولویت کالاها پیش از آغاز خرید، به حفظ نظم مالی کمک می‌کند.
کارشناسان مالی توصیه می‌کنند که پیش از ورود به وب‌سایت‌های تخفیف، کاربران بودجه مشخصی (مثلاً ۳۰ درصد از درآمد ماه) را برای خریدهای بلک فرایدی تعیین کنند و از پرداخت‌های اقساطی غیرضروری پرهیز نمایند. چنین رویکردی نه‌تنها باعث صرفه‌جویی در هزینه‌ها می‌شود بلکه از بروز استرس مالی پس از پایان رویداد جلوگیری می‌کند.
خرید موفق در بلک فرایدی، بیش از آنکه به میزان تخفیف وابسته باشد، به سطح آگاهی و نظم خریدار بستگی دارد. هرچند تبلیغات فراوان، حس فوریت و فشار زمانی ایجاد می‌کند، اما تصمیم‌گیری منطقی و استفاده از ابزارهای مقایسه و هشدار می‌تواند تجربه‌ای امن، واقعی و سودمند رقم بزند.
نتیجه‌گیری
بلک فرایدی از یک رویداد محلی پس از شکرگزاری در آمریکا به یک پدیده جهانی اقتصادی و فرهنگی تبدیل شده است. ماهیت آن در گذر زمان از آشوب شهری به استراتژی بازاریابی تغییر یافته و امروزه به شاخصی برای رفتار مصرف‌کننده، رشد تجارت الکترونیک و تحولات اقتصاد دیجیتال تبدیل شده است.
در ایران نیز، این رویداد نقش مهمی در افزایش آگاهی کاربران نسبت به خرید آنلاین و رقابت میان برندها ایفا کرده است؛ هرچند چالش‌هایی در زمینه شفافیت قیمت و اعتمادسازی همچنان وجود دارد.
آیا بلک فرایدی فقط در آمریکا برگزار می‌شود؟
خیر. این رویداد ابتدا در آمریکا شکل گرفت اما اکنون در بسیاری از کشورها مانند بریتانیا، کانادا، ترکیه و ایران نیز برگزار می‌شود.
چرا نام آن «جمعه سیاه» است؟
در ابتدا پلیس فیلادلفیا برای توصیف هرج‌ومرج ترافیکی این واژه را به‌کار برد، اما بعدها فروشندگان آن را به نماد سودآوری اقتصادی تبدیل کردند.
چه زمانی بلک فرایدی برگزار می‌شود؟
بلک فرایدی همیشه روز بعد از جشن شکرگزاری آمریکاست؛ معمولاً آخرین جمعه ماه نوامبر هر سال.
آیا خرید در بلک فرایدی واقعاً به‌صرفه است؟
در بسیاری از موارد بله، اما باید قیمت‌ها را پیش‌تر مقایسه کرد تا از تخفیف‌های واقعی مطمئن شد.
چگونه از بلک فرایدی در ایران استفاده کنیم؟
با بررسی سایت‌های معتبر، استفاده از کدهای تخفیف و اطمینان از اصالت کالا می‌توان از تخفیف‌های واقعی بهره‌مند شد.
متادیسکریپشن: بلک فرایدی یا جمعه سیاه، رویدادی جهانی با ریشه آمریکایی است که به نماد خرید، تخفیف و تحول تجارت الکترونیک در ایران و جهان تبدیل شده است.
بیشتر بخوانید: