شب یلدا، که با نام «شب چله» نیز شناخته میشود، یکی از کهنترین و ماندگارترین جشنهای ایرانی است؛ شبی که در تقویم، بهعنوان بلندترین شب سال شناخته میشود و در فرهنگ ایرانی، نماد پایان تاریکی و آغاز روشنایی است.
این شب، از غروب آفتاب روز ۳۰ آذرماه (آخرین روز پاییز) آغاز میشود و تا طلوع آفتاب اول دیماه (نخستین روز زمستان) ادامه دارد؛ شبی که پس از آن، روزها بهتدریج بلندتر میشوند و خورشید زمان بیشتری برای تابیدن پیدا میکند.
یلدا فقط یک مناسبت تقویمی نیست؛ بلکه آیینهای از نگاه ایرانیان به طبیعت، زمان، زندگی و امید است. جشنی که قرنهاست، با وجود تغییر سبک زندگی، هنوز زنده مانده و نسلبهنسل منتقل شده است.
چرا به شب یلدا، «شب چله» میگویند؟
در تقویم سنتی ایرانیان، سال به دورههایی ۴۰روزه تقسیم میشد که به آنها «چله» میگفتند.
ایرانیان قدیم:
- اول تیرماه را آغاز چله تابستان
- و اول دیماه را آغاز چله زمستان میدانستند
از آنجا که از فردای شب یلدا، چله بزرگ زمستان شروع میشود، این شب به «شب چله» معروف شده است.
چله بزرگ، سردترین و سختترین بخش زمستان به شمار میرفت و شب یلدا، در واقع آغاز این دوره سخت اما قابل پیشبینی بود؛ چیزی که برای مردمی وابسته به کشاورزی و طبیعت، اهمیت حیاتی داشت.
فلسفه شب یلدا چیست؟
فلسفه شب یلدا ریشه در جهانبینی ایرانیان باستان دارد؛ جهانی که در آن، نور و تاریکی، خیر و شر، گرما و سرما همواره در کشمکش بودند.
در باور ایرانیان، این شب:
- زمان غیبت طولانی خورشید است
- اما درست پس از آن، خورشید دوباره قدرت میگیرد
به همین دلیل، یلدا شبی برای مقاومت، بیداری و کنار هم ماندن بوده است.
ایرانیان باستان باور داشتند که در این شب، نیروهای اهریمنی فعالتر میشوند؛ پس با روشن نگه داشتن آتش و چراغ، بیدار ماندن تا سپیدهدم، و گردهمایی خانوادگی، اجازه نمیدادند تاریکی و اندوه بر روحشان غلبه کند.
سفره شب یلدا نیز جنبهای نمادین و حتی مقدس داشت. میوههای تازه و خشک، نشانهای از آرزوی فراوانی، برکت و بهاری پربار بودند و خوراکیها، فقط برای سیر شدن نبودند؛ بلکه پیامآور امید به آینده بودند.
بیشتر بخوانید: تاریخ شب یلدا
چرا در شب یلدا انار میخوریم؟
انار در فرهنگ ایرانی و بهویژه در آیین زرتشتی، جایگاهی ویژه دارد.
این میوه:
- با دانههای فراوانش، نماد برکت و باروری است
- با رنگ قرمزش، نماد خورشید، شادی و زندگی
به همین دلیل، انار یکی از اصلیترین میوههای شب یلداست.
گذشتگان باور داشتند خوردن انار در این شب، باعث افزایش برکت و تداوم زندگی میشود و بهنوعی، دعوت از خورشید برای بازگشت پرقدرتتر به آسمان است.
چرا در شب یلدا هندوانه میخوریم؟
هندوانه، یادگار تابستان در دل زمستان است.
باور عمومی این بود که اگر در شب یلدا هندوانه بخورید:
- در طول زمستان، کمتر بیمار میشوید
- و سرمای سخت، کمتر بر شما اثر میگذارد
این باور، امروز هم با نگاه علمی تا حدی قابل توجیه است؛ چرا که هندوانه سرشار از ویتامینهای A، B و C است و به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک میکند.
هندوانه در شب یلدا، نماد حفظ گرما، تندرستی و تعادل است.
خوراکیهای دیگر شب یلدا چیست؟
در گذشته، امکان نگهداری طولانیمدت میوهها وجود نداشت. به همین دلیل، مردم:
- میوهها را خشک میکردند
- و از دانهها و غلات استفاده میکردند
خوراکیهایی مثل:
- گندم برشته
- نخود
- شاهدانه
- تخمه هندوانه و کدو
جزو تنقلات اصلی شب یلدا بودند.
در کنار آنها، انار، هندوانه و پشمک بهعنوان خوراکیهای شاخص این شب شناخته میشوند.
تمام این مواد، نماد فراوانی، ذخیرهسازی برای آینده و آمادگی برای زمستان هستند.
شب یلدا فقط جشنِ بلندترین شب سال نیست؛ فرصتی است برای تصمیمهای هوشمندانهتر. مانیرو به مناسبت شب یلدا، از ۲۸ تا ۳۰ آذرماه، ۹۵٪ تخفیف در کارمزد تمام خدمات خود در نظر گرفته است. گاهی یک انتخاب بهموقع، از صدها هزینهی اضافه در آینده جلوگیری میکند.
خدمات:
خرید لیر _ حواله لیر به ترکیه _ خرید روبل _ حواله روبل به روسیه _ خرید دینار _ خرید درهم _ پرداخت بین المللی _ نقد کردن درآمد ارزی _ تسهیلات خرید اعتباری کالا _ توریست کارت
هدف از برپایی جشن شب یلدا چیست؟
روایت اول: پیروزی نور بر تاریکی
یکی از مهمترین روایتهای شب یلدا، پیروزی روشنایی بر ظلمت است.
برای مردمانی که زندگیشان به کشاورزی و دامپروری وابسته بود، طول روز و میزان نور خورشید اهمیت حیاتی داشت.
بلندتر شدن روزها پس از یلدا، نشانهای از بازگشت تعادل و امید به آینده بود.
روایت دوم: تولد مهر (میترا) و آغاز خلقت
در آیین مهرپرستی، شب یلدا بهعنوان شب تولد میترا، ایزد مهر و خورشید، شناخته میشود.
در این روایت، میترا در شبی تاریک و سرد، از غاری متولد میشود و با تولد او، نور دوباره به جهان بازمیگردد.
در برخی باورها، یلدا شب بازگشت میترا و آغاز دوباره نظم و خلقت است؛ شبی که خورشید قدرت میگیرد و روزها بلندتر میشوند.
آیین و آداب شب یلدا در ایران
آتش و گرما در شب یلدا
در گذشته، مردم دور آتش جمع میشدند؛ بعدها دور کرسی و امروز کنار بخاری.
آتش نماد خورشید بود و روشن نگه داشتن آن، برای دور کردن تاریکی و نیروهای منفی انجام میشد.
قصهگویی و مثلخوانی
در شب یلدا، بزرگترهای خانواده قصه میگفتند.
هر منطقه، داستانهای خاص خودش را داشت:
- آذربایجان: حسین کرد شبستری
- خراسان: داستانهای شاهنامه
قصهگویی، راهی برای انتقال فرهنگ و تجربه به نسل بعد بود.
فال حافظ
فال گرفتن با دیوان حافظ، یکی از محبوبترین رسمهای شب یلداست.
غزلیات حافظ، با محتوای عرفانی و امیدبخش خود، معمولاً حالوهوای مجلس را گرمتر و دلها را روشنتر میکند.
شاهنامهخوانی
شاهنامهخوانی و نقالی، از آیینهای قدیمی شب یلداست؛ رسمی که متأسفانه امروز کمتر دیده میشود، اما هنوز هم در برخی خانوادهها زنده است.
سفره شب یلدا
در گذشته، سفرهای به نام میَزد پهن میشد که شامل:
- میوههای تر و خشک
- آجیل (لُرک)
- آتشدان و ابزار آیینی
امروز هم سفره شب یلدا، با انار، هندوانه، آجیل و تنقلات، قلب این جشن است.
جمعبندی
شب یلدا، فقط یک شب طولانی نیست؛
روایتی است از صبر، امید، کنار هم بودن و باور به روشنایی پس از تاریکی.
جشنی که یادمان میآورد حتی در سردترین و تاریکترین شبها، اگر کنار هم بمانیم و چراغی روشن نگه داریم، صبح نزدیکتر از آن است که فکر میکنیم.
بیشتر بخوانید: